اصولا در ساختمان سازی و پروژه‌های عمرانی، از مراحل ضروری برای هر ساختمانی بحث طراحی و اجرای تاسیسات ساختمانی است. داشتن این تاسیسات نیازمند براوردها و زیرساخت‌هایی است که کمک می‌کنند نتیجه‌ی نهایی پروژه، بنایی بی نقص و کامل باشد. تاسیسات ساختمان در تکمیل ساخت سازه اجرا می‌شوند و امکانات لازم برای استفاده در هرساختمان را فراهم می‌کنند. همچنین عمر مفید و مقاومت سازه را افزایش می‌دهند. در این مقاله می‌خواهیم با چیستی تاسیسات یک ساختمان و مهم‌ترین انواع آن‌ها آشنا شویم.
تاسیسات ساختمانی چیست؟
به کلیه امکانات و تجهیزات در نظر گرفته شده برای طبقات یک ساختمان شامل سیستم سرمایشی و گرمایشی، سیستم تهویه مطبوع، لوله‌کشی آب و گاز، انشعابات مخابراتی مانند برق و تلفن و مانند آن، تاسیسات ساختمان گفته می‌شود. حین و بعد از سفت کاری یک ساختمان باید به این تاسیسات و اجرای راهکار‌های لازم برای عبور آن‌ها از قسمت‌های مختلف بنا یا بین طبقات، توجه شود.
در تکمیل ساختمان‌سازی، اجرای درست و دقیق تاسیسات ساختمان بسیار مهم است. اگر این کار با دقت و به شکل صحیح انجام نشود، مشکلات و خرابی‌هایی در بخش‌های مختلف به وجود می‌آید. این مشکلات ممکن است مثل نشتی لوله‌ها، یک قسمت از سازه را با اختلال مواجه کنند و یا مثل مشکلات سیستم برق و گازرسانی، خطرات جدی مانند آتشسوزی یا تهدید جان و مال ساکنین به همراه داشته باشند.
بنابراین اگر تاسیسات ساختمانی به نحو احسن و با توجه به استانداردها و شرایط مختلف آن ساختمان اجرا نشود، عمر مفید ساختمان کمتر شده یا موجب خطرآفرینی خواهد شد. معمولا این کار به شرکت‌های تاسیساتی سپرده می‌شود که با مهندسان و کارشناسان خود ابتدا محاسبات لازم را انجام داده و چگونگی و جزئیات اجرا را تعیین کنند، سپس مراحل به‌طور دقیق و صحیح انجام شود.
اجرای تاسیسات ساختمان باید چگونه باشد؟
پیاده سازی تاسیسات یک ساختمان باید با با شرایط مختلف آن سازه از نظر معماری، اقلیم محیط اطراف، نحوه ساخت آن و موارد مهم دیگر سازگار باشد. این شرایط باید در نظر گرفته شوند و سپس تاسیسات با روندهای اصولی اجرا شود تا از بروز مشکلات مهم بعدی جلوگیری شود. برای داشتن دقت بیشتر، با نقشه‌کشی نحوه و محل اجرای تاسیسات مشخص می‌شود.
در صورتی که تاسیسات ساختمانی به شکل درست و اصولی پیاده‌سازی شود، نیازی به تخریب دوباره‌ی بنا و بازسازی مجدد آن در آینده‌ای نزدیک نخواهد بود. پس بهترین کار این است که برای بالابردن عمر مفید سازه و کاهش هزینه‌های جانبی تعمیر و نگهداری، از همان ابتدا در مراحل ساخت ساختمان، به حد کافی برای اجرای تاسیسات وقت و هزینه صرف شود.
حتی در بعضی شرایط ممکن است مهندس و کارفرما ترجیح بدهد که از سیستم‌های هوشمندسازی شده استفاده شود که کارایی بهتری دارند. این سیستم‌ها می‌توانند راندمان تاسیسات مختلف یک ساختمان را بالا ببرند و از هدر رفت انرژی جلوگیری کنند. همچنین ممکن است با سازوکار ویژه‌ای که دارند، سریع‌تر متوجه مشکلات شده و قبل از خسارت‌های جدی بتوانید آن‌ها را برطرف کنید.
عبور تاسیسات ساختمانی از سقف عرشه فولادی
در روند ساختمان سازی نیاز است تا در قسمت‌هایی بین طبقات و از طریق سقف‌ها، تاسیسات ساختمان عبور داده شوند. اگر سقف سازه از نوع سقف عرشه فولادی باشد، در قسمت‌هایی نیاز به تخریب سقف و اجرا یا رد کردن تاسیسات وجود دارد. در چنین شرایطی توصیه می‌شود از روش‌های اصولی و مناسب به جای تخریب غیر اصولی سقف کمک گرفته شود.
برای عبور لوله‌های تاسیسات می‌توان به جای تخریب قسمتی از سقف از روش کرگیری استفاده کرد. این کار از دفرمه شدن ورق فلزی زیر سقف عرشه فولادی، گسستن ارتباط سقف و ورق و دفرمه شدن آن پیشگیری می‌کند. در عملیات کرگیری به نحوی مطمئن و درست با کمک تجهیزات خاصی یک حفره به شکل استوانه‌ای در سقف ایجاد می‌شود.
قسمتی از تاسیسات ساختمانی که به جای رد شدن از سقف، از زیر آن عبور می‌کنند هم بهتر است با کانال‌های فلزی پوشانده و محافظت شوند. در نهایت سقف کاذب آن‌ها را می‌پوشاند تا خللی در نمای ظاهری ساختمان ایجاد نکنند.
معرفی انواع تاسیسات ساختمان
معمولا تاسیسات لازم در ساختمان‌ها شامل 2 دسته‌ی تاسیسات مکانیکی و الکتریکی می‌شود. بعضی اوقات تأسیسات مربوط به سیستم‌های تهویه مطبوع را هم به عنوان یک دسته جداگانه تعریف می‌کنند. در ادامه با انواع متداول هریک از دسته‌های کلی تاسیسات ساختمانی آشنا می‌شویم.
تأسیسات مکانیکی
بخش مهمی از تاسیسات بکاربرده شده در هرساختمان، از نوع مکانیکی هستند که می‌توانند مکانیکی صنعتی یا مکانیکی ساختمانی باشند. استفاده از این تاسیسات است که محل مورد نظر را قابل سکونت می‌کند و رفاه لازم برای زندگی توسط آن تامین می‌شود. چراکه می‌تواند در قالب‌هایی سیستم آبرسانی، تصفیه آب مصرفی افراد، دفع فاضلاب، پمپاژ آب به طبقات بالاتر، تنظیم دمای آب و محیط را اجرایی کند.
از جمله مهم‌ترین آن‌ها شامل موارد زیر است:
- سیستم‌های گرمایش و سرمایش ساختان
- سیستم‌های لوله‌کشی آب و دفع فاضلاب
- تاسیسات مربوط به گازرسانی ساختمان
- تجهیزات مربوط به سیستم‌های تهویه مطبوع
- تجهیزات مرتبط با امکاناتی مثل پله برقی و آسانسور
- تاسیسات متعلق به ایمن‌سازی هوشمند مانند اعلام و اطفای آتشسوزی
- تاسیسات لازم برای اجرای استخر، سونا و جکوزی در ساختمان
- اجرای تاسیسات ساختمانی مرتبط با طراحی نمای داخلی مانند فواره و آبنما
قوانین و مقررات لازم برای اجرای هریک از این تاسیسات توسط سازمان‌های مربوطه مشخص می‌شود. برای مثال در لوله کشی و اجرای انشعابات گاز، باید به قوانین شرکت گاز و سازمان نظام مهندسی رجوع کرد. سیستم گازرسانی دارای قسمت‌های معین ازجمله علمک، شیر ترموستات، کنتور گاز، رگولاتور یا تنظیم کننده فشار گاز، شیر مصرف گاز و… است.
تاسیسات حرارتی
تاسیسات سرمایشی و گرمایشی هم برای برقراری دمای مطلوب زندگی در ساختمان ضرورت دارند. این مورد با کمک تجهیزات متنوعی قابل اجرا است که هوای گرم‌تر یا سردتر را تولید می‌کنند. تاسیسات ساختمانی حرارتی یک بنا با توجه به شرایط آب و هوایی آن ناحیه، تعداد اتاق‌های ساختمان و نوع معماری محل انتخاب می‌شوند.
معمولا در این تاسیسات یک منبع تامین کننده گرما و سرما وجود دارد، قسمتی دیگر به پخش کردن هوای گرم یا سرد در محیط کمک می‌کند و همچنین یک ترموستات یا سیستم هوشمند برای کنترل این فرایند استفاده می‌شود. روش‌های انتقال گرما یا سرما در این سیستم‌ها می‌تواند متنوع باشد؛ فرایندهای مبتنی بر تابش، همرفت، رسانایی و تبخیر در این میان رایج‌تر هستند.
تاسیسات ساختمانی تهویه مطبوع
تهویه در بعضی ساختمان‌ها یا در برخی قسمت‌های سازه به‌کار می‌رود تا هوای آلوده و گرم‌تر را از محیط خارج کرده و هوای تازه و متعادل‌تر را به محیط وارد کند. این سیستم، یک جریان هوای پر از CO2 را با هوای پر از اکسیژن جایگزین می‌کند. تاسیسات لازم برای اجرای این کار طبیعی (مثل در و پنجره)، مکانیکی (مانند فن‌ها) یا ترکیبی از آن‌ها استفاده می‌شود.
تاسیسات بهداشتی ساختمان
این مورد متعلق به سیستم آب و فاضلاب یک ساختمان است که از لوله کشی‌ها و اتصالات متعدد تشکیل می‌شود. تاسیسات بهداشتی یا آب آشامیدنی تمیز و تصفیه شده را به هر واحد از ساختمان وارد کرده یا فاضلاب ساختمانی واحدها را تخلیه می‌کنند.
جنس لوله‌های تاسیسات ساختمانی آبرسانی معمولا فولادی، برنجی، پلاستیکی و مسی است. سیستم خروج فاضلاب هم از لوله های آهنی، فولادی، مسی یا سیمان آزبست ساخته می‌شود. در چنین ساختاری یک قسمت فرعی نیز همزمان با سایر قسمت‌ها کار می‌کند تا آب دریافت شده را گرم کند.
تاسیسات ساختمانی الکتریکی
دسته دوم از تاسیسات لازم در تکمیل ساختمان‌ها، شامل تاسیسات الکتریکی است. این تاسیسات یک سیستم را برای تامین برق مورد نیاز برای سایر تاسیسات یا برای استفاده از لوازم خانگی، فراهم می‌کند. از نیروی برق برای کار کردن با بسیاری از وسایل منزل و همچنین برای روشنایی، سیستم گرمایش و سرمایش محیط و بسیاری از موارد مختلف دیگر استفاده می‌شود.
این تاسیسات از سیم پیچی‌ها، مدارهای انشعابی و تابلوی توزیع برق به‌علاوه فیوز تشکیل شده است. طراحی آن توسط مهندسان برق انجام می‌شود و تامین نیروی تاسیسات الکتریکی هم برعهده شرکت برق است. در طراحی علاوه‌بر کلیات، جزئیاتی مثل محل و نوع ابزارهای روشنایی یا جای اجرای کلید و پریز‌ها هم مشخص می‌شود.
مراحل و اجزای تاسیسات ساختمانی الکتریکی شامل موارد زیر است:
- سیم کشی و کابل کشی در قسمت‌های مختلف ساختمان
- درست کردن شیار در دیوارها برای عبور سیم و لوله برق
- نصب پریز و کلید در قسمت‌های تعیین شده
- اجرای لامپ‌ها و تجهیزات تامین روشنایی محیط
- اجرای تاسیسات لازم سیستم‌های صوتی، شبکه، آنتن مرکزی و موارد مختلف دیگر
- اعمال سازوکار مورد نیاز سیستم‌های امنیتی دوربین مداربسته، دزدگیر، اعلام حریق و …
- نصب تاسیسات لازم برای رعایت خودکار موارد ایمنی مانند فیوز، سیم اتصال به زمین
بنابراین موارد گفته شده از اساسی‌ترین تاسیسات ساختمانی هستند که باید در روند ساختمان‌سازی به آن‌ها توجه شود. بخشی از این تاسیسات می‌توانند از سقف عرشه فولادی عبور داده شوند تا در طبقات مختلف ساختمان‌ها توزیع شوند.
